Ձիրավի ճակատամարտ
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | 371 թ-ի գարուն |
| Մասն է | Հայ-պարսկական պատերազմներ |
| Վայր | |
| Արդյունք | Հայ-հռոմեական զորքի լիակատար հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
 Մեծ Հայք
 Հռոմեական կայսրություն |  Սասանյան ՊարսկաստանԱղվանք Լեզգիներ Մերուժան Արծրունի |
| Հրամանատարներ | |
| Պապ թագավոր Մուշեղ Մամիկոնյան Սմբատ Բագրատունի Տերենտիոս | Ուռնայր թագավոր Շերգիր թագավոր |
| Կողմերի ուժեր | |
| Ռազմական կորուստներ | |
| Թեթև | Ծանր |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Ձիրավի ճակատամարտ, 371 թվականին Ձիրավի դաշտում (Այրարատ նահանգի Բագրևանդ գավառ) տեղի ունեցած ճակատամարտ հայկական զորքի, որին օժանդակում էր հռոմեական մի զորամիավորում, և պարսկական բանակի միջև, որն ավարտվել է հայերի հաղթանակով։ Հայկական զորքը ղեկավարում էին Պապ թագավորը և Մուշեղ Մամիկոնյան զորավարը։ Պարսկական զորքերը լքում են երկրի սահմանները, և Պապ թագավորը կարողանում է հաստատվել գահի վրա։ Մուշեղ Մամիկոնյանը, զարգացնելով հաջողությունը, վերանվաճում է Արշակ Բ-ի գերությունից հետո անիշխանության տարիներին Մեծ Հայքից անջատված սահմանային տարածքները՝ Ուտիք, Գուգարք, Կորճայք, Աղձնիք և այլն։
Նախապատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ Մծբինում Հովիանոսի կնքած պայմանագրի՝ Հռոմեական կայսրությունը պարտավորվում էր չմիջամտել Հայաստանի գործերին, սակայն դա դեռ չէր նշանակում, որ Հռոմը մտադրություն ուներ Հայաստանը հանձնելու Պարսկաստանին։ Այդ իսկ պատճառով բյուզանդական արքունիքն Արինթեոսի գլխավորության Հայաստան է ուղարկում խոշոր բանակ։ Մինչև հռոմեացիների բանակի Հայաստան հասնելը Շապուհը փորձում էր բանակցություններ սկսել Պապի հետ։ Պատգամավորների օգնությամբ Շապուհը Պապին կշտամբում է՝ ասելով, որ նա «Հռոմեական կայսրության ձեռքին խաղալիք է դարձել»։ Պապը, Լազիկայի անտառներում ավելի քան հինգ ամիս թաքնվելուց և կայսրությունից օգնություն չստանալուց հետո, որոշում է բանակցությունների մեջ մտել Շապուհի հետ, սակայն դա տեղի չի ունենում, որովհետև շուտով Հայաստան են գալիս հռոմեական զորքերը։ Պապը, իր սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնյան օգնությամբ, կարճ ժամանակում 10 000 հոգուց բաղկացած բանակ է հավաքում, և պայքար սկսում օտար նվաճողների դեմ։
Պապի սկզբնական կարևոր գործերից են լինում անջատված նախարարությունների միավորումը։ Այդպես նրան կարճ ժամանակում հաջողվում է միացնել Ատրպատականը, Նոր Շիրականը, Հեր և Զարևանդ գավառները, Արցախը, Ուտիքը, Աղձնիքը, Շակաշենը, Փայտակարանը, Գուգարքը, Ծոփքը, Անգեղտունը և Անձիտը։ Հռոմի օգնական զորքերի ժամանելը Հայաստան ավելի է սրում Հռոմի և Պարսկաստանի միջև հարաբերությունները, և ստեղծված պայմաններում անխուսափելի է դառնում պատերազմի սկիզբը։
Ճակատամարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տեղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ձիրավի ճակատամարտը տեղի է ունեցել 371 թվականին հայկական և պարսկական զորաբանակների միջև Այրարատ նահանգի Բագրևանդ գավառի Ձիրավ (Ձրավ) գյուղի մերձակա դաշտում, Նպատ լեռան հյուսիսային ստորոտին՝ Արածանու գետահովտում։
ուժեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկական զորաբանակն առաջնորդել են Պապ թագավորը, սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնյանը և ասպետ Սմբատ Բագրատունին։ Հայերին աջակցել է հռոմեական մի զորամաս։ Պարսկական բանակին օգնել են աղվանական և ղեկերի (լեզգիների) զորքերը՝ Ուռնայր և Շերգիր թագավորների գլխավորությամբ, ինչպես նաև հայոց գահին հավակնող Մերուժան Արծրունու ուժերը։ Ձիրավի ճակատամարտում պարսիկների կողմից մասնակցում էին նաև դավաճաններ Մերուժան Արծրունին և Վահան Մամիկոնյանը։ Խորենացին Մերուժան Արծրունու մասին ասում է.
|
Ձիրավի ճակատամարտում հայ հայրենասերները բռնում են Մերուժան Արծրունուն և դաժան դատաստանի ենթարկում. նրանք շիկացած երկաթից պսակ են դնում Մերուժանի գլխին, ասելով, «թագադրում ենք քեզ, Մերուժան, որովհետև դու երազում էիր հայոց թագավոր լինել։» | 
|
Բուն մարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ Փավստոս Բուզանդի՝ Շապուհն իր արշավանքը սկսում է 370 թվականի գարնանը՝ Ատրպատականից Հայաստան ներխուժելով։ Մուշեղ սպարապետի գլխավորությամբ հայոց զորքերը կարողանում են դիմադրել և հակահարված տալ նրանց՝ վերցնելով մեծ քանակի ավար և գերիներ։
Գարնանը պարսկական բանակը, Ատրպատականից ներխուժելով Մեծ Հայք և հասնելով Ձիրավի դաշտ, բանակել է հայկական և հռոմեական զորաճամբարի դիմաց։ Ճակատամարտը տեղի է ունեցել Նպատ լեռան մոտ՝ Ձիրավի դաշտում, ուստի այդ ճակատամարտը պատմության մեջ է մտել Ձիրավի ճակատամարտ անվամբ։ Ճակատամարտը մեծ նշանակության ուներ հայերի հետագա ճակատագրի համար, ուստի և, վաղ առավոտյան հայերը, Մուշեղ Մամիկոնյանի գլխավորության հարձակվում են հակառակորդի վրա։ Կռվելով մինչև ուշ գիշեր՝ Շապուհի զորքերը նահանջում են՝ մեծ կորուստներ կրելով։
Հետևանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ձիրավի ճակատամարտից հետո Շապուհ II արքան հարկադրված է եղել հաշտության պայմանագիր ստորագրել Վաղես կայսեր հետ, ճանաչել Մեծ Հայքի անկախությունն ու Պապի գահը։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Փավստոս Բուզանդ, Պատմություն Հայոց, Երևան, 1968
- Մովսես Խորենացի, Պատմություն Հայոց, Երևան, 1968
- Մ. Կատվալյան, Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 6, Երևան, 1980
- Ս. Զորյան, «Պապ Թագավոր», Երևան, 1989
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Լեո «Հայոց Պատմություն» առաջին հատոր։ Երևան։ «Հայաստան» հրատարակչություն։ 1966։ էջ 477
- Հ․ Գ․ Ժամկոչյան, Ա․ Գ․ Աբրահամյան, Ս․ Տ․ Մելիք-Բախշյան, Ս․ Պ․ Պողոսյան «Հայ ժողովրդի պատմություն․ սկզբից մինչև XVIII դարի վերջ», էջ 252-253
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 706)։ 
|